BOLU EKONOMİSİ
Tarım: % 37,7
Sanayi: % 21,6
Hizmetler: % 40,7
1. BÜYÜME HIZI VE KİŞİ BAŞI MİLLİ GELİR
1987–2000 yılları arasında ortalama olarak her yıl % 3,9’luk büyüme gerçekleştiren Bolu (Düzce dahil), bu süre zarfında GSYİH’sını yaklaşık olarak 2 katına çıkarmayı başarabilmiştir. Belirtilen dönemde, en düşük büyüme hızı % -2 ile 1993 yılında, en yüksek büyüme hızı % 21,4 ile 2000 yılında gerçekleşmiştir.
Benzer gelişmeyi kişi başına düşen gelirde de görmek mümkündür. Bazı yıllarda görülen düşüşlere rağmen, ABD Doları olarak kişi başına düşen gelirde yükselen bir trend görmek mümkündür. 1987 yılında 1.380 $ olan kişi başına düşen gelir, sabit fiyatlarla 1999 yılında Düzce ile birlikte 3.308 $ düzeyine yükselmiştir. 2000 yılında kişi başına düşen gelir 5.687 $, 2001 yılında 4.216 $ olmuştur. Bu rakamlarla Bolu belirtilen yıllarda istatistiki bölge birimleri sınıflandırmasında Kocaeli ilinden sonra 2. sırada yer almıştır. DPT tarafından 2003 yılına ilişkin yayınlanan illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında ilimiz Türkiye genelinde 14. sırada yer almıştır. Kalkınma Bakanlığı’nın 2011 yılı verilerine göre illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında ilimiz, Türkiye genelinde 11. sırada bulunmaktadır.
İl GSYİH içinde tarım % 37.7, sanayi % 21.6, (imalat sanayi, inşaat, madencilik ve taş ocakçılığı, elektrik-gaz-su) hizmetler % 40.7 (ticaret, turizm, ulaştırma ve haberleşme, mali kuruluşlar, serbest meslek ve hizmetler, devlet hizmetleri) paya sahiptir.
İlimizde; gerçek usulde 13.792, basit usulde 2.599, kurumlar vergisinde 2.194, diğer ücretler 109 olmak üzere toplam 18.694 vergi mükellefi kayıtlı bulunmaktadır.
2. TARIM VE HAYVANCILIK
2.1. ARAZİ DAĞILIMI
Orman: % 64
Çayır ve Mera: % 15
Tarım Dışı Alan: % 6
Tarım Alanı: % 15
Tarla Arazisi 94.696 Hektar
Bağ Arazisi 215 Hektar
Sebze Arazisi 1004 Hektar
Meyvelik Arazisi 3682 Hektar
Nadas 21603 Hektar
2.2. TARIM
Toplam tarım alanı İlin yüzölçümünün % 15’idir. Çayır ve meraların kapladığı alan yaklaşık % 15, tarım dışı alan % 6’dır. Orman alanları ise % 64’lük bir orana sahiptir.
Mutlak tarım alanı olarak tanımlanan 1. 2. ve 3. Sınıf tarım alanı 86.937 hektardır. Buna özel birkaç bitki cinsi için uygun sürümle ekim yapılabilecek 4. Sınıf topraklar da eklendiğinde bu alan 121.200 hektara ulaşmaktadır. Diğer bir ifade ile Türkiye toplam tarım alanın yaklaşık % 0,5’i Bolu ilindedir. Bu alanın 34.336 hektarında sulu tarım, 86.864 hektarında ise kuru tarım yapılmaktadır. Kalan toprakların 124.440 hektarı çayır-mera (yaylaklar dâhil), 504.310 hektarı orman ve fundalık, 84.050 hektarı ise tarım dışı topraklardır.
Yeterli miktarda olmayan tarla arazisi, küçük parçalar halindedir. İlimizde tarla bitkileri olarak ekili alanların büyük bir kısmını tahıllar oluşturmaktadır. Yetiştirilen tahılların başında buğday gelmektedir. Buğdayı sırasıyla; arpa, yulaf, çeltik ve mısır izlemektedir. Baklagillerden nohut, fasulye, fiğ ve burçak, endüstri bitkilerinden şeker pancarı ve şeker pancarı tohumu yetiştirilmektedir. Yumru bitkilerden patates, soğan, sarımsak ve hayvan pancarı yetiştirilmekte olup, bunlardan patates ilimiz için önemli ekonomik değere sahiptir. İlimizde ayrıca çeşitli meyve ve sebze bitkileri de üretilmektedir. Organik tarımın geliştirilmesine yönelik çalışmalar devam etmektedir.
2015 yılı içerisinde Tarla Bitkileri 731.213 ton, elde edilen gelir 445 milyon TL; Meyve Üretimi 36.619 ton, elde edilen gelir 72 milyon TL; Sebze Üretimi (örtü altı dâhil) 28.430 ton, elde edilen gelir 47 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. İlimiz için önemli tarla bitkilerinden biri olan patates üretimi 2015 yılında 187.399 ton olarak gerçekleşmiş olup 85 milyon TL gelir elde edilmiştir.
İl dâhilinde tarımsal amaçlı 188 Tarımsal Kalkınma Kooperatifi; 5 Sulama Kooperatifi, 2 Su Ürünleri Kooperatifi olmak üzere toplam 14.697 ortaklı 195 kooperatif bulunmaktadır.
2.3. HAYVANCILIK
2.3.1. KANATLI HAYVANCILIK
2.736 İşletme /3.462 Kümes / 41.050.500 Broiler Piliç (Dönem Başına)
416.703 Ton Beyaz Et Üretimi
1 Milyar 760 Milyon TL Gelir
65.090 Ton İhracat / 351 Milyon TL İhracat Geliri
22 İşletme / 36 Kümes / 423.000 Yumurtacı Tavuk
47 İşletme-362 Kümes-3.653.500 Damızlık Broiler Tavuk Yumurtası
57.095 Köy Yumurtacı Tavuğu
Tarım sektörünün alt sektörlerinden olan kanatlı hayvancılık sektörünün il ekonomisinde önemli bir yeri vardır. Bolu İli Türkiye genelinde broiler piliç eti ve ürünlerinin üretiminde % 30’luk potansiyele sahiptir. İl de, 2.736 işletmeye ait 3.462 kümeste dönem (2 aylık periyot) başına 41.050.500 adet broiler ile 22 işletmeye ait 36 kümeste 423.000 adet yumurtacı tavuk, 47 işletmeye ait 362 kümeste 3.653.500 adet Damızlık Broiler tavuk yumurtası, 109 işletmeye ait 149 kümeste 668.000 dönem/adet hindi, 57.095 köy yumurtacı tavuğu, 5.570 adet ördek, 7.955 adet kaz ile 8.990 adet köy hindisi olmak üzere toplam 45.796.000 adet kanatlı mevcuttur.
İlimizde 2015 yılında üretilen 416.703.828 ton beyaz etten elde edilen gelir 1 Milyar 760 milyon TL, 14.768 ton pembe etten (hindi) elde edilen gelir 177 milyon TL olmuştur. İlimizde; üretilen beyaz etin % 16’lık kısmı ihraç edilmektedir. İhraç amacıyla Hayvan Sağlığı Şube Müdürlüğü tarafından 2.158 adet İhracaat Veteriner Sağlık Sertifikası düzenlenmiştir. Bu kapsamda 65.090 ton kanatlı hayvan eti ihraç edilmiş olup elde edilen gelir 351 milyon TL’dir.
2015 yılında 285 milyon sofralık ve damızlık yumurta üretimi yapılmış olup, 62 milyon adet damızlık yumurta ihracatından elde edilen gelir 37 milyon TL’dir.
2.3.2 BÜYÜKBAŞ VE KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIK
İlimizde, 2015 yılı itibariyle; 136.384 büyükbaş ve 130.733 küçükbaş hayvan tarımsal envanter içerisinde yer almaktadır. 2015 yılında, 2.188 ton kırmızı etten elde edilen gelir 52,5 milyon TL’dir. Süt üretimi 205.000 ton olup süt ve süt ürünlerinden elde edilen gelir 215 milyon TL olmuştur.
Ayrıca, 2015 yılında Hayvan Sağlığı Şube Müdürlüğü personeli tarafından, İlimizden diğer illere 70 adet küçükbaş, 508 adet büyükbaş hayvanlar için veteriner sağlık raporu düzenlenmiş olup, toplam 2.282 adet küçükbaş ve 2.812 adet büyükbaş hayvan il dışına sevk edilmiştir.
2.3.3. SU ÜRÜNLERİ
İlimizde, kayıtlı (projeli) 32 adet kültür balıkçılığı işletmesi olup toplam üretim miktarı 360 ton/yıl ve elde edilen gelir 1.8 milyon TL’dir. Seben Taşlıyayla (Avlanma izni kapasitesi yıllık 20 ton), Mengen Köprübaşı Baraj Göleti (Avlanma izni kapasitesi yıllık 22 ton) ve Yeniçağa Gölünde (Avlanma izni kapasitesi yıllık 18 ton) avcılık amacıyla kiraya verilmiştir.
2.3.4. ARICILIK
475 İşletme
21.000 Adet Kovan
203 Ton Bal Üretimi
İlde arıcılık gelişme gösteren hayvancılık faaliyetleri arasında yer almaktadır. Arıcılık yapan işletme sayısı 475, Arılı kovan sayısı 21.000 adet, bal üretimi yıllık 203 ton’dur. Kovan başına bal verim ortalaması 10 kg’dır.
3. SANAYİ VE TİCARET
3.1. SANAYİ
401 Sanayi Kuruluşu
19.000 İstihdam
450 Milyon Dolar İhracat
Bolu’nun 1970’li yıllarda kalkınmada öncelikli iller kapsamına alınması ile sanayi ve ticaret alanında ciddi atılımlar görülmeye başlamıştır. Kalkınmada öncelikli illere yatırım yapan yatırımcılara sağlanan birtakım kolaylıklar, bu sonucun ortaya çıkmasını kolaylaştırmıştır. 1980’lerin başında kalkınmada öncelikli iller kapsamı dışına çıkarılan Bolu, sanayi ve ticaret alanında gelişimine devam etmiş olsa da, önceki döneme göre bu gelişme 90’lı yıllara kadar sekteye uğramıştır. 90’lı yıllarda gelişimini sürdüren Bolu, ardı ardına ortaya çıkan ekonomik krizler ve 1999’da yaşanan deprem felaketleri sonrasında sanayi ve ticaret alanında gerilemiştir.
İstanbul ve Ankara gibi iki büyük metropol arasında ve geleneksel sanayi merkezlerinin art bölgesinde yer almasına rağmen sanayileşmesini gerçekleştirememiş bir ara kent görünümündedir.
Bolu’nun 5084 Sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun kapsamında bulunmaması ve çevresindeki bazı illerin söz konusu Kanun kapsamında bulunması İldeki yatırım ortamını olumsuz etkilemiştir.
Sanayi alt yapısındaki sorunlar, yatırımcı-girişimci sayısının az oluşu ve özendirici önlemlerin yetersizliği nedenleriyle arzu edilen düzeyde yatırım yapılamamakta, çevre illerden ve yabancı ülkelerden girişimci ve yabancı sermaye çekilmesi de mümkün olmamaktadır.
Sanayinin büyük ölçüde küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluştuğu Bolu’da faaliyette bulunulan önemli sanayi dalları; gıda, orman ürünleri ve mobilya, madeni eşya ve metal sanayi, ısı cam ve temperli cam sanayi, elektrik cihazları üretimi, dokuma-giyim eşyası ve deri sektörleridir. İlimizde mevcut sanayi tesisleri merkezde yoğunlaşmıştır.
Bolu’nun ilçelerinden Seben, Dörtdivan, Kıbrıscık ve Göynük ilçelerinin ekonomisi genelde tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Bu ilçelerde birkaç istisna dışında ciddi anlamda sanayi tesisi yapılanması mevcut değildir.
Gerede’de deri sanayi yaygın olarak gözlenmektedir. İlçede 130 civarında deri fabrikası bulunmakta olup, sektörde çalışanlar ilçe istihdamının büyük çoğunluğunu oluşturmaktadır. Mudurnu’da Sunta, Gıda (tahin, helva), Yem ve Tavukçuluk tesisleri mevcuttur. Mengen’in sanayisi ise genelde orman ürünlerine dayanmaktadır. Gentaş Werzalit fabrikası ile merkez ve köylerdeki mobilya atölyelerini sanayi tesisleri arasında sayabiliriz. Yeniçağa ekonomisinin önemli bir bölümünü nakliyatçılık oluşturmaktadır. İlçede faaliyet gösteren uluslararası ve yurt içi 30’un üzerinde nakliye şirketi bulunmaktadır.
İlimiz Merkez ve İlçelerinde 2015 yıl sonu itibariyle 401 adet Sanayi Sicil Belgesi almış firma bulunmaktadır. Sanayi kuruluşlarınca 2015 yılında; Toplam 450.389.388 $ ihracat ve 212.109.606 $ ithalat gerçekleştirilmiştir. (Ticaret İl Müdürlüğü)
İl genelinde halen faaliyet gösteren 368 sanayi kuruluşunda; 192 Mikro İşletmede 775 (%4), 122 Küçük İşletmede 2.726 (% 14), 37 Orta Boy İşletmede 3.920 (% 21) ve 17 KOBİ Dışı İşletmede 11.585 (% 65) olmak üzere toplam 19.006 kişi çalışmaktadır. Sanayide çalışanların 3.737’si vasıflı (% 20), 15.269’u (% 80) vasıfsızdır. Sanayi kuruluşlarının ve çalışanların sektörler itibariyle dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
a- Bolu Karma ve Tekstil İhtisas Organize Sanayi Bölgesi:
Bolu Karma ve Tekstil İhtisas Organize Sanayi Bölgesi, yatırım teşvikleri yönünden sanayi kuşağı normal iller kapsamındadır.
1975 yılında kurulan, 73 hektar alana sahip olan ve 49 parselden oluşan Bolu O.S.B’ye ek olarak 35 parsel ve 74 hektar alandan oluşturulan Bolu Merkez I (Tevsii) (Tekstil) İhtisas O.S.B’nin imar-parselasyon planları alt yapı ve enerji projeleri onaylanıp, 1. Etapta kamulaştırması tamamlanan altyapı imalatları yapım işi Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının kredi desteği ile tamamlanmıştır.
Mevcut Bolu O.S.B’ye ile Bolu Merkez I (Tevsii) (Tekstil) İhtisas O.S.B’nin de birleştirilmesi sonucunda oluşan Bolu Karma ve Tekstil İhtisas Organize Sanayi Bölgesi toplamda 147 ha. alan ve 84 parselden oluşmuştur. Bolu Karma Tekstil ve İhtisas Sanayi Bölgesinde tahsis edilen parsel sayısı 71 olup, üretime geçen parsel sayısı 54’dür. Üretime geçen parsellerdeki faal işyerlerinde 4.200 kişilik istihdama ulaşılmıştır.
Ek İhtisas OSB’nin kamulaştırma bedeli yaklaşık 14.000.000 TL tutmaktadır. Kamulaştırma çalışmaları kapsamında; Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca önceki yıllarda gönderilen 9.139.543TL kredi ve bölgenin katkısı ile birlikte toplam 12.259.346 TL ile 69 ha. Alanın rızai satış üzerinden anlaşması yapılarak tapuları alınmıştır. Kamulaştırılması yapılan alanların da alt yapı yapım işleri tamamlanmıştır. (3 ha. alana sahip mera vasıflı parseller, mera vasfından çıkarılmış olup, Milli Emlak Müdürlüğünden 142.747,87 TL karşılığında satışı alınmıştır.)
2. Etapta kamulaştırılması yapılamayan 8.766 m2 alan için çalışmalar devam etmekte olup, 2016 yılı içerisinde kamulaştırılması yapılarak alt yapısının bitirilmesi planlanmaktadır.
Mevcut Organize Sanayi Bölgesinin her türlü altyapı hizmetlerinin tamamlanmış olması, ulaşım ve nakliye avantajlarının yanında istihdama cevap verebilecek yeterli elemanının bulunması, Tevsii Organize Sanayi Bölgemizin cazibesini artırmakta olup, ilave OSB alanının tam kapasite ile işletmeye açılmasıyla yaklaşık 8.000 – 10.000 kişiye iş imkanı yaratılacak ve Bolu ekonomisinin kalkınmasında lokomotif görevini üstlenecektir.
b- Gerede Organize Sanayi Bölgesi:
1993 yılında kurulan, 100 ha. büyüklüğünde ve 48 adet sanayi parselinden oluşan Gerede O.S.B’de 45 sanayi parselinin tahsisi yapılmış, 3 adet parsel tahsis edilmeyi beklemektedir. Üretime geçen parsel sayısı 13, inşaat safhasında olan parsel sayısı 22, proje safhasında olan parsel sayısı 1, tahsisli boş parsel sayısı 9 olup, istihdam 460’dır. Gerede O.S.B tam kapasite ile faaliyete geçirilebildiği takdirde 5.000 insana istihdam imkânı sağlanabilecektir.
c- Gerede Deri İhtisas Organize Sanayi Bölgesi:
1997 yılında kurulan 131 ha. büyüklüğünde, her biri 3–15 dönüm arasında değişen (46 adet 3 dönüm, 50 adet 6 dönüm, 30 adet 9 dönüm, 1 adet 15 dönüm) 127 sanayi parselinden oluşan Gerede Deri İhtisas O.S.B’nin tamamı kamulaştırılmış ve bedelleri ödenmiştir. Atık Su Arıtma Tesisi tamamlanmış ve 26.01.2007 tarihinde resmi açılışı yapılmıştır. Arıtma tesisinden arıtılmış olarak çıkan su; yapımı gerçekleştirilen deşarj hattıyla yaklaşık 5 km uzaktaki Ulusu Deresine deşarj yapılmaktadır.
Gerede Deri İhtisas Organize Sanayi Bölgesinin imar planı ve altyapı proje revizyonları tamamlanarak ihalesi ve sözleşmesi yapılmak suretiyle 17.08.2012 tarihinde işyeri teslimi yapılarak işe başlanmıştır. OSB’nin YG-AG Elek. Şeb. Yapım işinin Sözleşmesi 25.08.2014 tarihinde imzalanmış, İşyeri Teslim Tarihi 02.09.2014’tür. 27.11.2015 de işin tamamı bitirilerek 09.12.2015 tarihinde geçici kabulü yapılmıştır.
Organize Sanayi Bölgesinde 2015 yılı sonuna kadar 18.807.355 TL’si kredi olmak üzere toplamda 25.400.000 TL kamulaştırma ve altyapı harcaması yapılmıştır. Gerede Deri İhtisas O.S.B’nin altyapı çalışmalarının tamamlanmasından sonra İlçe Merkezindeki mevcut tabakhaneler O.S.B’ye taşınacak, ilçede üretim ve istihdam imkânları artacaktır.
ç- Yeniçağa Organize Sanayi Bölgesi:
1997 yılında kurulmuştur. Organize Sanayi Bölgesi yapımı için 118 ha. alan için yer seçimi yapılmış, kamulaştırma, imar planları ve diğer altyapı projeleri çalışmalarına başlanılmamıştır. Yatırım Programına alınması için müracaat edilmiş olup, henüz yatırım programına alınmamıştır. 2016 yılında Alt yapı projeleri için yatırım programına alınması beklenmektedir.
3.1.2. KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ
İlimizde inşaatı tamamlanarak faaliyet gösteren 4 Küçük Sanayi Sitesi, 3 Toplu İşyeri bulunmaktadır. Bu alanlarda toplam 1.344 adet işyeri mevcut olup bu işyerlerinde 2.466 kişi istihdam edilmektedir. Faal olan Küçük Sanayi Siteleri ve Toplu İşyerlerinin toplam alanı 824.601 m2, işyerlerindeki doluluk oranı % 80 civarındadır.
MADENCİLİK
İl GSYİH’sı içinde önemli bir yer tutmamakla birlikte, linyit madenciliği, kum, kil ve taş ocakçılığı alt sektörlerinde faaliyette bulunan işletmeler bulunmaktadır. Mengen ve Göynük ilçelerinde linyit kömürü, Seben İlçesindeki mermer yatakları ilin sahip olduğu maden rezervleri arasında yer almaktadır. Mengen İlçesinde özel sektöre ait 5 linyit işletmesibulunmaktadır. Bu işletmelerde toplam 372 kişi çalışmaktadır. Göynük İlçesinde hemen hemen hiçbir şekilde değerlendirilmeyen ve kömürden sonra en önemli enerji kaynağını oluşturan bitümlü şistler, sentetik sıvı yakıt olarak kullanılabilirliğinin yanı sıra, petro-kimya sanayii için de girdi olma potansiyeline sahiptir. MTA’nın konu ile ilgili araştırma çalışmaları devam etmektedir.
MTA’nın İl’deki maden ve enerji kaynaklarına ilişkin bulguları; kireç, alçı taşı yataklarının yanı sıra, metalik maden kaynaklarından; Demir (Yeniçağa-Kemaller), Manganez (Gerede-Çayırviran), Endüstriyel hammadde kaynaklarından; Kaolen (Gerede-Yeniçağa), (Mudurnu-Merkez), Talk (Mudurnu-Merkez), Manyazit (Mudurnu-Ilıca), Mermer (Seben) ve enerji hammaddelerinden; Turba-Torf kömürü (Yeniçağa) ile ilgili işletme potansiyeli mevcut rezervlerin bulunduğunu ortaya koymaktadır.
